Χαμάμ του ντεφτερντάρ Αχμέτ Πασά στο Χάνδακα

Το χαμάμ ιδρύθηκε από τον ντεφτερντάρ Αχμέτ Πασά αμέσως μετά την οθωμανική κατάκτηση του Χάνδακα με τη μετατροπή της εκκλησίας του Αγίου Ρόκκου. Σύμφωνα με τον Εβλιά Τσελεμπί ήταν μεγάλο χαμάμ, μοναδικό στα νησιά. Διέθετε ζεστό τμήμα με τέσσερα ιδιαίτερα διαμερίσματα (halvet) στις πλευρές του, αίθουσα υποδοχής (meydan sofası), τέσσερις αίθουσες (sofa) στις πλευρές του με τρεις γούρνες στην καθεμιά, καθώς και μια θολωτή αίθουσα-αποδυτήριο (camekân) χωρητικότητας χιλίων ανδρών με μεγάλη δεξαμενή στο κέντρο της. Το χαμάμ υδρευόταν από το υδραγωγείο της πόλης (digital Crete: Στα χρόνια των Οθωμανών).

29 Rebiyulahir 1081/ 15 Σεπτεμβρίου 1670: Αναφορά στο λουτρό  (Σταυρινίδης Α' 1976, σ. 291-292, αρ. 376).

22  Rebiyulahir 1082 / 1 Αυγούστου 1671: Αναφορά στο λουτρό ως τοπόσημο (Σταυρινίδης Α' 1976, σ. 349, αρ. 436. Καραντζίκου, Φωτεινού 2003, σ.18, αρ. 28).

5 Μουχαρέμ 1083 / 3 Μαΐου 1672: Ο Αχμέτ Αγάς γιος Αμντουλλάχ, μουτεβέλης των βακουφιών του πρώην ντεφτερντάρ βεζίρη Αχμέτ Πασά ζήτησε η ποσότητα νερού που χάνεται από την υπερχείλιση των δεξαμενών του χαμάμ του ντεφτερντάρ Αχμέτ Πασά να διοχετευτεί σε βακουφικό οικόπεδο, κοντά στο τζαμί του Σουλτάν Ιμπραήμ. Εμπειρογνώμονες ενέκριναν το αίτημά του για διοχέτευση νερού έναντι δύο ασπρών την ημέρα, τα οποία θα καταβάλλονται στο τζαμί.  (Καραντζίκου, Φωτεινού 2003, σ. 232, αρ. 467. 

15 Zilkade 1134 / 26 Αυγούστου 1722: σε καταχώρηση στο κατάστιχο του καδή του Χάνδακα σημειώνεται πως στο χαμάμ  Ντεφτερντάρ διοχετεύονταν 7 μασούρες νερό. (Σταυρινίδης Δ', 1984, σ. 120)

1 Cemaziyelevvel 1178 / 27 Οκτωβρίου 1764: σε καταχώρηση στο κατάστιχο του καδή του Χάνδακα σημειώνεται πως στο χαμάμ του Ντεφτερντάρ διοχετεύονταν επτά μασούρες νερό, πέντε για το χαμάμ και δύο στην κρήνη του (Σταυρινίδης Ε', 1985, σ. 239-242, αρ. 2816).

Στα μέσα του 19ου αιώνα το χαμάμ μετατράπηκε σε εργοστάσιο ζυμαρικών, το οποίο ωστόσο καταστράφηκε το 1898. Σύμφωνα με το Σταυρινίδη, στη θέση του χαμάμ βρισκόταν το 1985 η Ιονική και στη συνέχεια Λαϊκή Τράπεζα (Καραντζίκου 1999, σ. 33).

Βλ.και digital crete: Στα χρόνια των Οθωμανών.

Νικόλαος Σταυρινίδης, Μεταφράσεις τουρκικών ιστορικών εγγράφων αφορώντων εις την ιστορίαν της Κρήτης, Α': Έγγραφα της περιόδου ετών 1657-1672 (Εγίρας 1067-1082), Ηράκλειο, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, 1976, σ. 291-292, υποσ. 1.

Νικόλαος Σταυρινίδης, Μεταφράσεις τουρκικών ιστορικών εγγράφων αφορώντων εις την ιστορίαν της Κρήτης, E': Έγγραφα της περιόδου ετών 1752-1765 (Εγίρας 1165-1179), Ηράκλειο, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, 1985, 239-242, υποσ. 24.

Νικόλαος Σταυρινίδης, Μεταφράσεις τουρκικών ιστορικών εγγράφων αφορώντων εις την ιστορίαν της Κρήτης, Δ': Έγγραφα της περιόδου ετών 1715-1752 (Εγίρας 1127-1165), Ηράκλειο, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, 1984, σ. 120.

Ελένη Καραντζίκου, Οι συνοικίες του τουρκοκρατούμενου Χάνδακα (1670-1673), αδημοσίευτη διπλωματική εργασία, Ρέθυμνο, Πανεπιστήμιο Κρήτης-Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας, 1999, 33.

Ελένη Καραντζίκου και Πηνελόπη Φωτεινού, Ιεροδικείο Ηρακλείου: Τρίτος Κώδικας (1669/73 - 1750/67), επιμ. Ελισάβετ Α. Ζαχαριάδου, Ηράκλειο, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, 2003, 18, 232.

Ελένη Καραντζίκου, "Η ύδρευση του Χάνδακα κατά τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας (1669-1674), Παλίμψηστον 19/20 (2004-2005), σ. 201.

Ευαγγελία Φραγάκι, "Τα Χαμάμια του Μεγάλου Κάστρου, προέλευσις και λειτουργία των", Αμάλθεια, 30 (1977), σ. 10.

Giuseppe Gerola, Monumenti Veneti nell' isola di Creta, 5 τ., Βενετία, χ.ε., 1905-1932, τ. 3, 158-159.

Evliya Çelebi, Evliya Çelebi seyahatnamesi Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini, επιμ. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff, 10 τ., Κωνσταντινούπολη, Yapı Kredi Yayınları, 2003, τ. 8, 228