Το υδραγωγείο της Λύκτου αρχίζει από τις πηγές της Κουρνιάς, της αγροτικής περιφέρειας του χωριού Κράσι, και καταλήγει στις ανατολικομεσημβρινές παρυφές της πόλης, στην υδατοδεξαμενή συγκεντρώσεων και καθαρισμού των νερών. Η απόσταση μεταξύ των θέσεων αυτών είναι περίπου 10 χλμ. αλλά το συνολικό μήκος της πορείας του υδραγωγείου είναι περίπου 22 χλμ. Οι τεχνικές που εφαρμόστηκαν για την κατασκευή του το χρονολογούν στο 2ο αι. μ.Χ.

Κατασκευάστηκε για να υδροδοτήσει τη Λύκτο με πόσιμο νερό. Περνά από τα χωριά Κερά και Άνω Κερά μέσα από το φαράγγι της Ρόζας και το λαγκάδι της Αμπέλου, από την Αγία Μαρίνα, τους Στόλους, την Αγία Φωτεινή, τη Λυγιά, τη Χαλάστρα, του Κυθιού το Πλάι, τον Χαυγά, το Χαυγούδι, το Μικρό Χαυγούδι, και καταλήγει στην αρχή του Λαγκαδιού του Πόρου της Γούλας. Από εκεί ακολουθεί τις τοποθεσίες Πόρος του Τοίχου, Κούτελο, Καλύβα, Πλατυβόλα, Τρουλλιά. Διασχίζει τις αγροτικές περιοχές των χωριών Κράσι, Κεράς, Γωνιών, Αβδού, Κασταμονίτσας και Ξιδά. Η γεωμορφολογική διαφοροποίηση της περιοχής υποχρέωσε τους κατασκευαστές σε αρχιτεκτονικές προσαρμογές και εφαρμογή τεχνολογικών λύσεων

Το υδραγωγείο της Λύκτου ανήκει στην κατηγορία των υπέργειων υδραγωγείων. Τροφοδοτούνταν αποκλειστικά από το νερό των πηγών της Κουρνιάς. Ο υδαταγωγός του ήταν ελεύθερης ροής με εξαίρεση τα 1500μ. από το Τεραζί μέχρι τα Πλατυβόλα, όπου ήταν σωληνωτός και υποβασταζόταν από συνεχή τοιχοκατασκευή. Το πάχος του τοίχους ήταν σχετικό με το άνοιγμα του ρήγματος και το ύψος του ανάλογο με το βάθος της πτύχωσης του εδάφους, το οποίο κάλυπτε η τοιχοποιία με κτιστό μπάζωμα. Έτσι εξασφαλιζόταν η απαραίτητη ευθυγράμμιση και στερεότητα για την εναπόθεση και στήριξη του υδαταγωγού. Σε κάποια σημεία μάλιστα το πάχος της τοιχοδομής είναι 2-3μ. και το ύψος πάνω από 6μ. Όταν η τοιχοδομή δε συναντούσε έκτακτες εδαφικές συνθήκες, αλλά τη συνηθισμένη κατωφέρεια των βουνών, τότε έφθανε μέχρι το επίπεδο που εξασφάλιζε την επιθυμητή κλίση ροής του νερού. Από εκείνο το σημείο και πάνω άρχιζε η κατασκευή του υδαταγωγού. Κατά την πορεία του μέσα από συμπαγείς ασβεστολιθικές μάζες με κρημνώδη κατατομή, λαξευόταν μέσα στον κρημνό προσεγγίζοντας σχηματικά τα στοιχεία της κατασκευής του. Οι διαστάσεις που ισχύουν συνήθως για τα λαξευτά ή κτιστά τμήματα του υδραγωγείου της Λύκτου είναι: 1.20 μ. πλάτος διάνοιξης στο ύψος της εναποθέσεως του υδαταγωγού αυλακιού. 0.30 εκ. εύρος του λαξευτού αυλακιού στην κορυφή του, σε απόσταση 0.30 εκ. από την αριστερή άκρη του πυθμένα της λεκάνης και 0.60 μ. από τη δεξιά της. Το λάξευμα στο πάνω μέρος του καναλιού κατασκευάζεται, όπως αναφέρει ο Taramelli, για να εμποδίζεται η είσοδος περιτριμμάτων σε αυτό. Στον πυθμένα του ανοίγματος, μεταξύ των δυο ημιτοιχοδομών, χτιζόταν μια ασβεστολιθική πλάκα πάχους 0.05-0.06 εκ. και πλάτους 0.12 εκ., σε τέτοια απόσταση ώστε να ισαπέχει σε σχέση με το πλάτος της από τους δυο ημίτοιχους. Έπειτα το άνοιγμα του αυλακιού γεμιζόταν με αστρακάσβεστο και συγχρόνως δημιουργούνταν το υδραγωγό αυλάκι με ειδικό ξυλότυπο, που βυθιζόταν στο νωπό ακόμη γέμισμα. Το αυλάκι είχε πυθμένα επίπεδο με ελαφρή κοίλωση και όλη του η επιφάνεια επαλειφόταν με μολυβδόχροη, λεία βαφή για τη διευκόλυνση της ροής και την παρεμπόδιση της απορρόφησης του νερού.

Η πορεία του υδραγωγείου αποτελούνταν από στροφές και ελιγμούς με αποτέλεσμα την επιβράδυνση της φοράς ροής του νερού. Στα σημεία ωστόσο που η κλίση του υδαταγωγού γινόταν μεγάλη και γι' αυτό επικίνδυνη η ροή ελεγχόταν με την κατασκευή φρεατίων πτώσεως. Το μεγαλύτερο ύψος της τοιχοδομής σε όλο το μήκος της διαδρομής μέχρι τη θέση Πλατύβολα είναι 8.10 μ. στη θέση 'Τρύπα του Τοίχου', ενώ το μεγαλύτερο πάχος φθάνει τα 4.70μ. Μετά τη θέση Πλατύβολα και μέχρι το τέλος του το υδραγωγείο ήταν ελεύθερης ροής και στην περίπτωση αυτή το μέγιστο ύψος του πρέπει να έφθανε τα 35-40μ. Σ΄αυτό το σημείο πρέπει να υπήρχαν πύλες επικοινωνίας και αψίδες απαραίτητες για την ανακούφιση, τη σταθερότητα και την οικονομία της κατασκευής. Στα χαμηλά και επίπεδα κάπως εδάφη η τοιχοδομή εναλλασσόταν με κανονική-διπρόσωπη, υπέργεια, τοιχοκατασκευή. Αποτελούνταν από μεγάλες ποσότητες πηλασβέστη και αστρακιού, ενισχυμένες με πέτρες μικρού μεγέθους και επενδενδυμένες με πρόχειρα κατεργασμένους ασβεστόλιθους. Η εξωτερική αυτή επένδυση ανήκει στην τεχνική οικοδομικής. γνωστή ως δικτυωτή κατασκευή (opus reticulatum). Η ορεινή διαδρομή του υδραγωγείου κατέληγε σε μια υδραυλική κατασκευή, ένα φρεάτιο πτώσεως του ύψους και στοιχίσεως του υδαταγωγού δηλαδή, η οποία εξασφάλιζε την απαραίτητη πίεση και την απαιτούμενη οριζοντίωση για την ομαλή κλίση και τη φορά ροής του νερού μέχρι το τέρμα του υδραγωγείου στη Λύκτο. Η κατασκευή αυτή ονομάζεται Τεραζί-Υδροζύγιο και βρίσκεται 60 μ. δεξιά από το σημείο εισόδου στο λαγκάδι του Πόρου της Γούλας. Μέχρι το Τεραζί, το ορεινό τμήμα του υδραγωγείου ονομάζεται 'Αμαξοδιάβαση' και το υπόλοιπο μέρος μέχρι τη Λύκτο είναι γνωστό με την προσωνυμία 'ο Τοίχος'. Η υδατοδεξαμενή στην οποία κατέληγε ο υδαταγωγός ταυτίζεται με ένα ερειπωμένο οικοδόμημα, γνωστό ως 'Φυλακές' ή 'Φυλακές της Αρετούσας', στις παρυφές της πόλης. Εξωτερικά είναι επενδεδυμένη με ψημένες πλίνθους και κονίαμα για τη σύνδεσή τους. Η υψομετρική διαφορά μεταξύ του σημείου που άρχιζε ο υδαταγωγός και της υδατοδεξαμενής στην οποία κατέληγε είναι 110μ.

Τα είδη τεχνικής που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή χρονολογούν το υδραγωγείο το 2ο αι. μ.Χ. και μάλιστα στα χρονικά όρια της αρχής των Αντωνίνων Αυτοκρατόρων (96-192 μ.Χ.), περίοδος όπου σημειώθηκε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις επαρχίες και την ένταξή τους σε ένα ομοιογενές και ενιαίο ρωμαϊκό κράτος.

ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗΣ ΕΜ. Ν., "Το Υδραγωγείο της Λύκτου", Λύκτος, 1 (1984), 66-99.