Priuli ή Ντελημάρκου

Κρήνη από ντόπιο ασβεστόλιθο πολύ κοντά στην πύλη του Δερματά των Βενετσιάνικων οχυρώσεων. Η κρήνη οικοδομήθηκε το 1666, από τον στρατηγό Antonio Priuli, όπως μαρτυρεί η λατινική επιγραφή της.

Την κατασκευή της κρήνης αναφέρει στην έκθεση του ο Γενικός Προνοητής του Στρατού στο Χάνδακα Antonio Priuli. (Σπανακης 1976 σ.19-22 και 50) Σημειώνει ότι το έργο ήταν απαραίτητο, γιατί η πόλη υπέφερε από την έλλειψη νερού. Στην κρήνη συγκεντρωνόταν το νερό από πολλά πηγάδια, τα οποία βρίσκονταν έξω από την "Contrascarpa"(;), με υπόγειουςαγωγούς που ενώνονται σε ένα κανάλι / αυλάκι σκεπασμένο. Για την κατασκευή της αντιμετωπίστηκαν πολλές δυσκολίες, όπως το σκάψιμο για αρκετά μέτρα πάνω στο βράχο και η κατασκευή τόξων ώστε να δοθεί η αναγκαία κλίση στη ροή του νερού, χωρίς να εμποδίζεται η διέλευση στους δρόμους:  "Si e anco fabricata una fontana, uicino alla Porta del Dermata, nella quale si econdotta l'Acqua sorgente molti Pozzi che sono in Campagna fuori della Contrascarpa, col mezzo di galerie sotterranee che uniscono in un canale coperto di ciquecento passa di lungezza in circa, tutte le acque dei pozzi stesi. essendosi percio dovuto separare molte difficolta, anco con l'escauatione di buon tratto nel sasso uiui e colla costrutione d'alcuni vollti, fatti per adeguare il livello, e dare il necessario decliuio al corso dell'acqua come pur per non impedire il passaggio e comunicatione delle strade per dove se e dovuto fabricare il condotto."

Η κρήνη Priuli μετονομάστηκε την οθωμανική περίοδο σε κρήνη Δελημάρκου (Καραντζίκου 1999, σ. 27). Πάνω από τη βενετική επιγραφή τοποθετήθηκε οθωμανική επιγραφή, στην οποία αναγράφεται πως η βρύση είχε στερέψει αλλά με μέριμνα του φιλάνθρωπου Gazi Hüseyin Paşa επαναλειτούργησε (Σταυρινίδης 1971, σ. 30).

Η κρήνη συνδέεται με δεξαμενή αποθήκευσης νερού. Η πρόσοψή της διαμορφώνεται με δύο ορθογωνικής διατομής ημίπεσσους και ανάμεσα τους, σε ίσες αποστάσεις, δύο ισοϋψείς ημικίονες. Ανάμεσα στους δύο κίονες, στο κέντρο της κρήνης, εχει τοποθετηθεί η λατινική επιγραφή στην οποία δηλώνεται η κατασκευή της κρήνης το 1666 και πάνω από αυτήν η οθωμανική επιγραφή που δηλώνει την ανακαίνισή της. Οι αντίστοιχες επιφάνειες δεξιά και αριστερά διαμορφώνονται με κόγχες και πάνω από αυτές πλάκες με φυτικό διάκοσμο. Στο κατώτερο τμήμα των τριών χώρων υπάρχαν τρεις πλάκες κρουνών που δεν σώζονται πια. Η κρήνη στέφεται με γείσο και τριγωνικό αέτωμα. Δεξιά και αριστερα των πεσσών ηπρόσοψη διαμορφώνεται με ισόδομη τοιχοποιία και κοσμείται με δυο μεγάλες έλικες με φυτικό διάκοσμο. Μπροστά από την κρήνη σε αντιστοιχία με τους κρουνούς υπάρχουν τρεις ορθογώνιες γούρνες.

Τμηματικές στερεώσεις έχουν πραγματοποιηθεί μέσα στον 20ο αιώνα, όπως προκύπτει από την σύγκριση των φωτογραφιών του Giuseppe Gerola με την υφιστάμενη κατάσταση.

Περισσότερες πληροφορίες για το γλυπτό διάκοσμο της κρήνης στη βαση δεδομένων Digital Crete.

Για την οθωμανική φάση του μνημείου βλ. Digital Crete: στα χρόνια των Οθωμανών.

Πετρούλα Βαρθαλίτου, «Περίτεχνες κρήνες με γλυπτό διάκοσμο», (υπό έκδοση).

Στέργιος Σπανάκης, Μνημεία της Κρητικής Ιστορίας, τόμ. VI, I relazione di antonio Priuli, Provveditor Generle delle Armi in Candia, Ηραλειο 1976.

Στέργιος Σπανάκης, Το Ηράκλειο στο πέρασμα των αιώνων, μετ. καλλιτεχνική παρουσίαση Ρουσέτος Παναγιωτάκης, Ηράκλειο, Δήμος Ηρακλείου, 1990, σελ.44-45.

Στέργιος Σπανάκης, Η ύδρευση του Ηρακλείου: 828-1939, Ηράκλειο, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος - Παράρτημα Ανατολικής Κρήτης, 1981 ,σελ.86-88.

Robert Pashley, Ταξίδια στην Κρήτη, Α' - Β', Ηράκλειο, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, 1991 , σελ.165-166.

Spiridione Alessandro Curuni- Lucilla Donati, Creta Veneziana, Βενετία, Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti, 1988 , σελ.222, αρ.φωτ.155.

Giuseppe Gerola, Monumenti Veneti nell' Isola di Creta, IV, Βενετία, Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti, 1932/1940 , σελ.44-46, εικ. 19 και σελ.333, (αρ..85).

Στέφανος Ξανθουδίδης, Χάνδαξ - Ηράκλειον: Ιστορικά σημειώματα, Ηράκλειο, Ι.Δ. Μουρέλλος, 1927, σελ.83

Ελένη Καραντζίκου, Οι συνοικίες του τουρκοκρατούμενου Χάνδακα (1670-1673), αδημοσίευτη διπλωματική εργασία, Ρέθυμνο, Πανεπιστήμιο Κρήτης-Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας, 1999, σελ.27

Νικόλαος Σ. Σταυρινίδης, Ο Καπετάν Μιχάλης Κόρακας και οι συμπολεμιστές του, τ.1, Ηράκλειο, χ.ε., 1971, σελ.30

Μιχάλης Πατεράκης, Κρήνες και κάστρα της Κρήτης, 2 τ., Ηράκλειο, Σφακιανός, 1990, A', σελ.177