Κρήνη Bembo

Kρήνη  στο κέντρο της πόλης του Ηρακλείου. Κατασκευάστηκε από τον Gian Matteo Bembo, γενικό προνοητή (1552-1554). Την εποχή της κατασκευής της βρισκόταν βορείως του μοναστηριού των Αυγουστινιανών (San Salvatore) που κατεδαφίστηκε το 1972. Κατά τα πρώτα χρόνια μετά την κατάκτηση του Χάνδακα το 1669 χρησιμοποιήθηκε ως κρήνη (şadırvan) του γειτονικού τζαμιού της βαλιντέ σουλτάν Τουρχάν Χαντιτζέ (ναός San Salvatore).

Ο Ιταλός χαρτογράφος και στρατιωτικός μηχανικός Francesco Basilicata είχε επισημαίνει την ανάγκη να συντηρηθεί αυτή η κρήνη, όπως και η κρήνη στην Πλατειά Στράτα (Λεωφόρο Καλοκαιρινού) γιατί, σε αντίθεση με την κρήνη Μοροζίνι, αυτές οι κρήνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε κατάσταση πολιορκίας.

Πρόκειται για τετράπλευρη κατασκευή, ελεύθερη στο χώρο. Η κύρια όψη της έχει μορφή αρχιτεκτονήματος. Η πρόσοψη της διαιρείται από δύο πεσσούς και δύο κίονες. Στο κέντρο, ανάμεσα στους κίονες, πάνω σε περίτεχνα σκαλισμένη βάση υψώνεται ακέφαλο άγαλμα ανδρός ντυμένο με χιτώνα. Πρόκειται για ρωμαϊκό άγαλμα που μεταφέρθηκε από την Ιεράπετρα. Μεταξύ των κιόνων και των πεσσών υπάρχει από ένα οικόσημο. Εξωτερικά των πεσσών, η σύνθεση κλείνει με σειρές οικοσήμων. Τα κεντρικά οικόσημα ανήκουν στον Gian Matteo Bembo, γενικό προνοητή, στον δούκα Alvise Gritti. Τα υπόλοιπα στον Giovanni Tiepolo, σύμβουλο, στον Giorgio Emo, οικονομικό υπάλληλο, στον Pier Marino Diedo, στον Vittorio Bragadin και στον Domenico Contarini. Η κατασκευή επιστέφεται από απλό επιστύλιο. Η πίσω πλευρά είναι χτισμένη με μεγάλους ημιλαξευτούς γωνιόλιθους και στο κάτω μέρος υπάρχουν δύο χαμηλές τυφλές καμάρες. Μπροστα στην κρήνη γούρνα δεχόταν το νερό.
Επεμβάσεις: Η γούρνα πρέπει να είναι η αρχική, αλλά λόγω πιθανής αλλαγής του επιπέδου του δρόμου, ένα μέρος της βρίσκεται σήμερα κάτω από το έδαφος. Η πίσω πλευρά πρέπει να αποτελεί μεταγενέστερη επισκευή. Στα μέσα του 19ου αιώνα η κρήνη είχε αετωματική επίστεψη, η οποία έχει χαθεί αλλά φαίνεται στη λιθογραφία του Pashley.

Ο Gerola σημειώνει το έθιμο των Αράβων να βάφουν το άγαλμα μαύρο κατά τη διάρκεια κάποιας θρησκευτικής γιορτής.

Δεν είναι σαφές πια πηγή υδροδοτούσε την κρήνη. Ο Gerola σημειώνει το πηγάδι του Κατσαμπά, ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Σπανάκης η υψομετρική διαφορά δεν επέτρεπε τη μεταφορά νερού. Το 1574 οι πηγές που τροφοδοτούσαν μέχρι τότε την κρήνη Bembo φαίνεται πως στέρεψαν για αυτό και ο Προνοητής Jacopo Foscarini βρήκε πηγή, έξω από την πόλη του Χάνδακα (περίπου 3χμτ μακριά) και διοχέτευσε το νερό της στην κρήνη. Η πηγή μάλλον ήταν ιδιωτική γιατί η Βενετία όφειλε να καταβάλει 10 δουκάτα κάθε χρόνο. Αργότερα, το 1602 οι αγωγοί που τροφοδοτούσαν την κρήνη καταστράφηκαν και ο στρατηγός Taipetra δαπάνησε 136 δουκατα για την επισκευή τους. Ο Taipetra φρόντισε να τροφοδοτήσει με νερό από την κρήνη Bembo την κρήνη της Πλατειάς Στράτας (Σιβρί Τσεσμέ), καθώς η πηγή που την υδροδοτούσε μέχρι τότε είχε πια ξεραθεί.

Για την κρήνη αυτή ο Τζουάννε Παπαδόπουλος στις αναμνήσεις  του σημειώνει: Ο ναός του Σωτήρα ήταν καλής κατασκευής. Έξω από την κεντρική είσοδο υπήρχε ένα κοιμητήριο και έξω από αυτό, μια κρήνη με ένα ακέφαλο άγαλμα ενός γίγαντα. Από αυτή την κρήνη έτρεχε σε μια στέρνα μια βρύση με νερό κακής ποιότητας, το οποίο έπιναν μόνο ζώα. Το νερό αυτό περνούσε υπογείως για χρήση του νοσοκομείου, αλλά και στο σπίτι του συγγραφέα. Επίσης, έκανε ένα μικρό παρακλάδι με μια μικρή βρυσούλα που ήταν σε ένα στάβλο. Όμως, το νερό αυτό επιτρεπόταν να περάσει μόνο στο νοσοκομείο, και τα παρακλάδια ο υπεύθυνος των έργων ύδρευσης τα έκανε παράνομα. Το νερό συνέχισε να τρέχει από την κρήνη για μεγάλο χρονικό διάστημα, παρά την πολιορκία. Όμως αργότερα ένας εγκληματίας, για να κερδίσει την εύνοια του Βεζίρη Χουσεΐν Πασά, πρόδωσε την ύπαρξη του νερού. Έτσι η πόλη στερήθηκε το νερό αυτό.

Βλ.και digital crete: Βενετική εποχή-γλυπτική

Γκιουλσούν Αϊβαλή, Φωτεινή Χαιρέτη, Πηνελόπη Φωτεινού, Μαρίνος Σαρηγιάννης, Ιεροδικείο Ηρακλείου: Τέταρτος Κώδικας, Μέρος Α΄ (1672-1674), επιμ. Ελισάβετ Α. Ζαχαριάδου, Ηράκλειο, Βικελαία Δηµοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου 2010, σ. 222-223.

Πετρούλα Βαρθαλίτου, "Η κρήνη Bembo στον Χάνδακα" ,(Όλγα Γκράτζιου (επιμ.)), Γλυπτική και λιθοξοϊκή στη λατινική Ανατολή, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2007, σ.152-163.

Πετρούλα Βαρθαλίτου, «Περίτεχνες κρήνες με γλυπτό διάκοσμο», (υπό έκδοση).

Ελένη Καραντζίκου, Οι συνοικίες του τουρκοκρατούμενου Χάνδακα (1670-1673), αδημοσίευτη διπλωματική εργασία, Ρέθυμνο, Πανεπιστήμιο Κρήτης-Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας 1999, σελ.43-44.

Τζουάνες Παπαδόπουλος, Στον καιρό της σχόλης. Αναμνήσεις από την Κρήτη του 17ου αιώνα, επιμ. Vincent Alfred, μετάφραση: Ναταλία Δεληγιαννάκη, Ηράκλειο Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2012, σ. 71-73.

Στέργιος Σπανάκης, Το Ηράκλειο στο πέρασμα των αιώνων, μετ. καλλιτεχνική παρουσίαση Ρουσέτος Παναγιωτάκης, Ηράκλειο, Δήμος Ηρακλείου 1990, σ. 41, 146-147.

Στέργιος Σπανάκης, Η ύδρευση του Ηρακλείου: 828-1939, Ηράκλειο, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος - Παράρτημα Ανατολικής Κρήτης 1981, σ. 49-54.

Στέργιος Σπανάκης, Έκθεση Franzesco Basilicata 1630 Μνημεία Κρητικής Ιστορίας V, Ηράκλειο 1690.

Σταυρινίδης, Νικόλαος, "Οι φιλανθρωπικές κρήνες του Μεγάλου Κάστρου (τα Σεμπίλια) ", Εφημερίδα "Πατρίς", 2-18/11/1969.

Spiridione Alessandro Curuni,- Lucilla Donati, Creta Veneziana, Βενετία, Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti, 1988, σ. 220, l. 146.

Giuseppe Gerola, Monumenti Veneti nell' Isola di Creta IV, Βενετία, Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti, 1932/1940 σ. 42, εικ.16.

Pashley, Robert, Travels in Crete, Ι - ΙΙ, Αθήνα, Dion N. Karavias Reprints 1989, σ. 186.

Simonelli, Vittorio, Κρήτη 1893: Οι περιηγητικές αναμνήσεις, μτφ. Ιωάννα Φουντουλάκη, παρ. Γ.Π. Εκκεκάκης, Ρέθυμνο 1996, σ. 176.

Tournefort, Joseph Pitton De, Ταξίδι στην Κρήτη και τις νήσους του Αρχιπελάγους 1700-1702: Από το έργο Relation d'un voyage du Levant, μετ. Μάκης Απέργης-Μυρτώ Απέργη, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2003, σ. 72.