Κρήνη του Ισμαήλ Πασά Καραγιλάν-ζαντέ

Η κρήνη βρισκόταν έξω από την πύλη του Παντοκράτορα (Χανιόπορτα). Χτίστηκε από τον Ισμαήλ Πασά Καραγιλάν-ζαντέ, διοικητή του εγιαλετιού της Κρήτης, το 1691. Η κρήνη ήταν μαρμαρινη, έφερε θόλο που υποστηριζόταν από λαξευμένες λεπτές κολόνες. Η πρόσβαση γινόταν από δύο μαρμάρινες σκάλες με λίγα σκαλοπάτια. Κάτω από το θόλο υπήρχαν μαρμάρινες φαρδιές πεζούλες, ενώ το δάπεδο ήταν επίσης μαρμαροστρωμένο. Προς το δρόμο υπήρχαν κρουνοί για τους διαβάτες και ποτίστρα για τα ζώα. Το νερό της ερχόταν από τη βενετική Πηγή του Πριούλι, η οποία ονομαζόταν Ντερβίς Μαγαρασί (Derviş Mağarası: Σπηλιά του Δερβίση), εξαιτίας του θολωτού κτίσματος που υπήρχε εκεί, στη δεξιά πλευρά της τάφρου. Ο ιδρυτής της κρήνης έλαβε μια ποσότητα ύδατος από την συγκεκριμένη πηγή ως αντάλλαγμα για τη διοχέτευση νερού από την πηγή της ερειπωμένης μονής του Αγίου Αντωνίου ή Αγίου Ανδρέα στον κεντρικό αγωγό των Αρχανών (Σταυρινίδης 1969).
Οι γούρνες του Ισμαήλ Πασά εντοπίζονται σε καταχωρήσεις των ετών 1722 και 1764 στο κατάστιχο του καδή του Χάνδακα. Και στις δύο καταχωρήσεις ορίζεται πως η κρήνη θα υδροδοτείται με οκτώ μασούρες νερό. Στην καταχώρηση του 1764 προσδιορίζεται και η θέση της, βρίσκονταν εντός της τάφρου δίπλα στην Πύλη των Χανίων (Σταυρινίδης Ε΄, 239-242, υποσ. 36)

Η κρήνη καταχώστηκε με τα χώματα των τοιχών του προπυργίου του Παντοκράτορα όταν ιδρύθηκε στην περιοχή το Γυμναστήριο (Στάδιο Ελευθερίας) (Σταυρινίδης 1969).

Βλ.και digital crete: Στα χρόνια των Οθωμανών.

Νικόλαος Σταυρινίδης, Μεταφράσεις τουρκικών ιστορικών εγγράφων αφορώντων εις την ιστορίαν της Κρήτης, Γ': Έγγραφα της περιόδου ετών 1694-1715 (Εγίρας 1105-1127), Ηράκλειο, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, 1978, σ. 5, υποσ. 1.

Νικόλαος Σταυρινίδης, Μεταφράσεις τουρκικών ιστορικών εγγράφων αφορώντων εις την ιστορίαν της Κρήτης, E': Έγγραφα της περιόδου ετών 1752-1765 (Εγίρας 1165-1179), Ηράκλειο, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, 1985, σ. 239-242, υποσ. 36.

Νικόλαος Σταυρινίδης, "Οι φιλανθρωπικές κρήνες του Μεγάλου Κάστρου (τα Σεμπίλια) ", Εφημερίδα "Πατρίς", 2-18/11/1969.

Νικόλαος Σταυρινίδης, Μεταφράσεις τουρκικών ιστορικών εγγράφων αφορώντων εις την ιστορίαν της Κρήτης, Δ': Έγγραφα της περιόδου ετών 1715-1752 (Εγίρας 1127-1165), Ηράκλειο, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, 1984, σ. 48-51.